NİTEL ARAŞTIRMA
Algı ile olayların, doğal ortamlarda görüşme, gözlem, doküman analizleri gibi niteliksel verilerinin toplanmasını, gerçekçi ve bütüncül bir şekilde ortaya sunan bir araştırma şeklidir. Bilim, gerçeği ve olguları önyargısız, tarafsız olarak anlama, bulma ve doğrulama yöntemidir. Araştırma yöntemleri, bilimsel düşüncenin bir sonucudur. (Kaptanoğlu, 2013: 13)
Toplumun içindeki bireylerin davranışlarını inceler. Tüm sosyal araştırmalarda insan faktörü temeldir ve insan yapısında öznellik, sağduyu mevcuttur. Bu bağlamda pozitivizm insanın sosyal davranışının gerçek doğasını yakalayamadığı nedeniyle çoğunlukla eleştirilmektedir. (Hammersley ve Atkinson, 1983: 5). Bireylerin bulundukları toplumdaki yaşamlarını idame etmesini ve içindeki hayatlarını sürdürdükleri toplum ile dünyayı anlamaya ve anlamlandırmaya yardımcı olan yöntemdir.
Sosyal gruplar arasındaki farkların, kültürler nasıl ve ne için gelişir gibi soruları cevaplamak için yöntemsel bir süreç izler. Bu yöntemsel süreci izlerken antropoloji, psikoloji, sosyoloji gibi bilimsel dalları baz alarak kullanır.
Niteliksel yöntemde, genelleme öncelik oluşturmaz; gerçeklik oluşturularak derinlemesine betimleme yapılır. Niteliksel yöntem, görüşme ile gözleme dayanmaktadır. Bireyin ve toplumun davranışlarını sayı ile açıklamak bir hayli zor olduğu için verilerin derinlemesine betimlemesi yapılarak örüntüler oluşturulmaktadır.
Sonuçlarda yorumlama yapılmaz. Yapılan araştırmaların sonuçlarını meydana sunduğu ölçümlerde, bireylerin davranışlarının sebeplerini tahmin edebilir fakat ne için ve nasıl sorularına cevap bulamamaktadır.
Nitel Araştırma Süreci
Problemi tanıma, problemin farkında olma ve problemin çözümüne ilişkin merak duygusu önemlidir. Çünkü araştırma süreci içinde araştırmacı, kolaylıkla dağılabilmekte ve sıkılabilmektedir. (Vreswell,2002; Gruba ve Lincoln, 1994; Shenton, 2004). Her incelemelerde geçtiği gibi nitel araştırma yönteminde de öncelikle incelenecek/araştırılacak konuya dair bilinçlilik ve merak unsurları olabilmelidir. Nitel araştırma süreci kendi içinde belli başlı durumlara yer verir. Nitel araştırma yaparken dikkat edilmesi gereken üç mühim haller vardır. Birinci aşamada incelemede önem arz edecek ve inceleme konusunu açıklayarak kuramsal bir çerçeve oluşturup irdeler. Ardından incelemeci düzenli, uygulanabilir, vakit ve diğer olanaklar açısından esnek bir inceleme stratejisi oluşturarak geliştirir. Son aşamada ise incelemecinin bazı belli bir okur kitlesini amaçladığı unutulmamalıdır. İnceleme, okurun anlayabileceği açık, net ve anlaşılır bir üslup ile kişinin tutarlı bir dizaynda rapor haline getirmelidir. Niteliksel yöntemde çeşitli araştırmalar yapılırken belli başlı metotlar kullanılır. Her metot, değişik alanlarda farklı fonksiyonlara sahiptir.
Fenomenoloji
Manen Van, fenomenoloji hakkında düşüncelerini “İnsan deneyimini anlamaktır.” cümlesi ile beyan etmiştir. Fenomenoloji, bireylerin belli başlı kavramlar ile ilgili algılarını, hislerini, perspektiflerini anlamlandırmaya çalışan niteliksel olarak inceleyen araştırma metodudur.
Etnografi
Etnografi, derinlemesine farklı biçimlerde veri toplamaktadır. Bu verilerin araştırılması uzun vadeli olabilmektedir.
İnceleme sürecinde tümevarım ve bütünsel anlam ele alınmaktadır. Aşamanın sonunda, incelemeye tabi tutulan insanlarda alınan dönütlerin üzerinde yorumlamalar yapar.
Betimsel Yöntem
Bu araştırma metodundaki amaç farklı konuların incelemelerini irdeleyip terkip eder.
Bağıntısal Yöntem
Bağımlı değişken ile bağımsız değişken veya daha çok değişkenler ortasındaki bağlantıları irdeleyen bir metottur.
Tarihsel Yöntem
Tarihte meydana gelmiş olayların günümüzdeki sistemleri etkileyen faktörleri araştırır.
Nedensel Karşılaştırma Yöntemi
Belirli değişkene odaklanarak bu değişkenin grupları üzerindeki etkilerini karşılaştırma yaparak nedenler ortaya koyar.
Gömülü Teori
Bu teoriye göre bilgi her zaman devinim halindedir. Tüm devinimler izlenilerek anlamlandırılmaya çalışılır. Bireylerin fiilen yaptıkları hareketlerinin analizinin davranışlarının üzerindeki etkilerinin arasındaki ilişkileri inceler. Yapılan her hareketin ve davranışın bir anlam değerinin olduğunu saptayarak duygularda gömülü olduğunu kabul eder. Bu kabulü gözlemciler yorumlayarak gömülü teori ile anlamlandırmaya çalışırlar. İncelemelerinde bir düşünceyi irdelemek yerine o düşünceye ulaşıp farklı ve sistematik olan yeni bir düşünce üretmeye çalışırlar. Bu yöntem eleştirel incelemelerde de kullanılır.
NİCELİKSEL YÖNTEM
Olgu ve olayları nesnelleştirerek gözlenebilir, ölçülebilir ve verisel açıdan test edilebilir olarak açıklamaktadır. Ölçme ve gözleme dayalı olan bu yöntem sürekli yinelenen ve yoruma kapalı bir şekilde ortaya konulan araştırmalardır. Araştırmacının kendi yorumlarına yer vermez. Araştırmacı, bilimsel ve sayısal olarak verileri niceliksel yöntem ile inceler.
Niceliksel yöntem ile araştırma yapan araştırmacı sayısal verilerle araştırmasının sonuçlarını çıkartır. Yöntem, veriler ve sayılara dayanır. Bu sebep ile örneklemlerin eksiksiz ve tam olarak incelenmesi gerekir. Araştırmacı, doğru sorular sorarak katılımcıların olgu ile olayları simgeleyen cevaplarını bulundurmaya yönelik çalışır.
Nicel araştırmanın en önemli unsuru, nesnelliği içinde bulundurmasıdır. Nicel araştırma yöntemini kullanan araştırma grubu işleyiş aşamasında, irdelemeler ile yorumlarda bulunmaktadır. Nicel araştırmadaki temel hedef, bireyin günlük yaşayışlarındaki davranışlarını, gözlem yöntemi ile deneye tabi tutarak; objektif ölçümlerle ve sayısal verilerle açıklayarak araştırmasını nicelleştirir.
Bağlardan oluşan gerçeklerden yorumlar çıkartarak istatiksel verilerin sonuçlarını rakamsal olarak ifade etmektedir. Niceliksel yöntemde, bazı metotlar vardır;
Orijinal Olmak
Araştırman, irdeleyeceği konuyu belirlerken bazı hususlara daha fazla ilgi göstermesi gerekir. Araştırmacı, seçtiği konuyu bilim için yeni bilgiler yaratması lazımdır. Yani konu orijinal olmalıdır. Bilinen konulardan kaçınmalıdır çünkü tekrara girmek söz konusu olabilir.
İlgi
Herhangi bir araştırma yapılmadan önce araştırmacının seçeceği araştırma konusu ile yakından ilgili olması gerekir. Araştırma yapacağı konudan alacağı bilgilere karşı heyecan ve ilgi duymalıdır. Heyecan ile ilginin oluşmadığı durumlarda, araştırdığı konu; uzayarak araştırmacının üzerinde bir bıkkınlık yaratması söz konusu olabilmektedir. Bu bağlamda amaç ve hedeften sapılması ile kayda değer olmayan bilgilerin doğmasına, araştırmanın yarım kalmasına sebep olabilir.
Önem Kazandırma
İncelemeye tabi tutulan araştırma konusu, bilime, topluma, bireye, katkı sağlaması gerekir. Seçilen konuların önemli olmasının sebebi ise zaman kaybı ve maddi olarak boş harcamaların önüne geçilmesi amaçlanmaktadır.
Bilimsel Olması
Araştırma için belirlenen konunun ihtiyacı olabilecek bilgiler ve donanımlar incelenip bulunması gerekir. Bunlardan birkaçı: analiz yöntemleri ile eski yazı okuma bilgisi ve yabancı dil yeterliliği gibi mühim bilgilere ulaşmış olması gerekmektedir. Araştırmacının, bilimsel alanlar ile ilişkin uzmanlarla çalışması gerekmektedir. Sebebi ise bilimsel araştırmanın ihtiyaçlarına göre yetersiz bilgileri uzmanlar tarafından tespit edip grupça tamamlanabilmesidir.
Saha Araştırması
Belli başlı incelemelerde saha araştırması yapılması gerekir. Bu incelemelerde çevre araçları ve veri toplama araçları ilgili kişilerin düşüncelerini bir araya getirmesi gerekmektedir. İmkanlar kısıtlı ise çalışma istenilen ölçüde gerçekleşemez.
Kaynak Araştırması: İncelenecek konularla ilgili gerekli ölçüde kaynak temin edilebilmelidir. Gerekli kaynak bulunmaması veyahut gereğinden fazla kaynağın bulunması incelemeyi daha fazla karmaşık hale getirebilir.
Konu Sınırlaması
İncelemenin konu başlıkları belirgin bir şekilde ortaya konulmalıdır. İncelemeler, geniş çaplı bir şekilde araştırılabildiği gibi küçük çaplı da daraltılabilir.
NİTEL ARAŞTIRMA İLE NİCEL ARAŞTIRMA KARŞILAŞTIRMASI
Nicel olarak nitelendirilen araştırmalar temelde pozitivizmde uyuşumludur ve belirgin karakteristikleri taşımaktadır. En belirgin karakteristiklerini sıralarsak; bu araştırmalar her şeyden önce nesnel, genellenebilir, geçerli ve güvenilir bilgi edinme amacını güderler. Araştırma stratejisi bu temel özelliklere göre biçimlenir. Bu tür araştırmaların mantıksal yapısı, genel teorilere ve bu teorilerden çıkarılan hipotezlere sahip olmakla kavramlaştırılır. ( Bryman, 1988.ü 18). Kapsam, nicelik, yoğunluk ya da frekans kelimeleriyle net bir şekilde deneyip ölçmeye ve aşamalara yayarak anlam vermektedir. Nitel araştırmada, irdelenmiş olan gerçekliğin doğası, araştırma içindeki bağlantıları biçimlendiren durumuna etki etmektedir. Niceliksel yöntem ise sürecin tam tersine işlemektedir. Nedensel bağlantı çözümlemesi ile değişkenler arasındaki ölçümü üzerindeki etki üstünde durmaktadır.
Nitel olarak adlandırılan araştırmalar ise daha farklı paradigmalara dayalı olarak yürütülmektedir ancak temel anlamacı olarak adlandırılan epistemolojik pozisyonlarla uyumludur. Bu anlamacı olarak adlandırılan gelenek aslında sosyal bilimler içinde uzun bir geçmişe sahip olmakla birlikle esas olarak 20.yüzyılın ikinci yarısından sonra pozitivizme yönelik eleştirilerin artmasıyla daha fazla gündeme gelmiş ve bu geleneğe bağlı olarak yürütülen nitel araştırmalar hızlı bir artış göstermiştir. (1994, 105)
Guba, Denzin ile Lincoln; nitel ve nicel yöntemlerin incelenmesinde epistemolojik esaslara dayandırmışlardır. Nitel ile nicel yöntemler, kendi aralarında benzerlik göstermeyip birbirleriyle etkileşim içinde bulunmadıklarını savunmaktadırlar. Aynı şekilde bu görüşlerin temsilciliğine soyunurlar. Guba, Denzin ile Lincoln; bu savundukları görüş ile esaslandırabilmek adına bu yöntemlerin ilişkilerini paradigmalar arası ayrımlardan meydana geldiğini belirtirler. Bu üç temsilciye göre; paradigmalar kendi içinde ortak bir paydada ölçülemez olması gibi niteliksel ve niceliksel yöntemlerde ortak bir paydada birleştirilemeyeceğini söylerler. Bu bağlamda, nitel ile nicel yöntemler kesinlikle benzerlik gösteremezler. Bu iki araştırma yönteminde, ortak ölçüler olmadığı için ikisi bir arada sentezlenememektedir. Ele aldığımız bu görüşleri bir örnek ile özetlemek gerekirse; nitel araştırma ile nicel araştırmadaki esas kavram olan objektiflik kavramı esas kavram olarak alınıp eleştiriye ve değerlendirmeye tabi tutulmaz. Bilhassa bu üç ismin, ifadeleri nitel araştırmayı nesnel olarak görüp o endişeyi taşımadığını savunur. Bu ifadelerden nitel yöntemin, nicel yöntemden daha az bilimsel olmadığına işaret ederler.
Nitel ile nicel yöntemin farkları, nomotetik idiografik kavramı ile önümüze çıkar. Bu farklar, bir incelemede tespit edilen bilgilere parmak basar. Nomotetik yaklaşım, bağımsız bir yol izlemektedir. Tespit edilen bilgileri, zaman ile mekan kavramlarını barındırmadan genelleşen bilgileri bulmayı amaçlamaktadır. Bu yargılardan yola çıkarak bu yaklaşımın bilimsel bir yöntem kullandığının bir göstergesidir. Survey araştırması da nomotetik yaklaşımını benimseyerek bir rastlantılı ve temsili bir örneklem ortaya sunar. Çünkü; bulunan bilgiler, geniş çaplı bir popülasyonlardan sağlanmaktadır. Araştırmacının aktiviteleri pozitivizm ve postpozitivizmde ‘önyargısız bilim adamı’ sesini yansıtır. Eleştirel teoride araştırmacı ‘dönüştürücü entellektüeldir’cehalete ve anlaşmazlıklara karşı koymak pozisyonundan dolayı daha geniş bir bilince sahiptir. İnşacıkta ise araştırmacı ‘ateşli katılımcıdır’.
Bu her bir paradigmanın yeni araştırmacılara yönelik implikasyonları ise şöyledir: pozitivizmde gençler öncelikle ölçüm, dizayn ve nicel araştırma metotlarıyla ilgili olarak eğitilirler. Postpozitivizmde gençler, pozitivist biçime uygun olarak eğitirlirler ama ilave olarak nitel metotlar vardır. Eleştirel teori ve inşacıkta gençler, bilimin yaygın görüşünü ortaya çıkardığı önceki isteklerinden (intence) kurtulmalıdırlar. Resosyalizasyon, pozitivizm ve postpozitivizm duruşu ve teknikleri anlaşılamadan başarılamaz. Öğrenciler paradigma farklarını anlamalı ve bu bağlamda nitel ve nicel araştırma metotlarına hakim olmalıdırlar.
Bu öncelikle gereklidir çünkü, diyalojik/diyalektik/hermeneotik metodolojideki rolleri bunu gerektirir. Ayrıca bunlar tüm paradigmalarda yararlı bir bilgi verici rol oynar. Bunlar aynı zamanda sosyal, politik, kültürel, ekonomik, etnik ve sosyal cinsiyet tarihleri araştırmalarını çercevelendirmede ve çalışmalarını güçlendirmede ve özgeciliğin (alturizm) değerlerini katmada yararlı olur. (Guba ve Lincoln, 1994, 115).
Araştırmacı ve özne arasındaki ilişki açısından bakıldığında; nicel araştırmada araştırmacının çalıştığı insanlarla teması ya geçicidir ya da yoktur. Veri toplama evresi aylar sürsede her bir bireyle temas genellikle kısadır. Bu durum boylamsal surveyler için de geçerlidir. Survey görüşmelerinde asıl araştırmacının cevaplayıcılar ile teması çok az ya da yok iken, görüşme için tutulan elemanlar tüm görüşmeleri yürütürler. Nitel araştırmada ise bunun tersine daha fazla sürekli temas vardır. Özellikle de katılımlı gözlem esas metot ise. Bu tarz bir ilişkiyi geliştirme gerekliliği nitel araştırmacının dünyayı öznelerinin gözlerinden görme gerekliliğinden kaynaklanır. Yapısallaşmamış görüşme tipik olarak katılımlı gözleme göre daha az bir araştırmacı-özne ilişkisi içerir, ancak yine de survey görüşmelerinden daha uzundur. Sonuç olarak, yapılaşmamış görüşme araştırmacı ve özne arasında yakın bir ilişki gerektirir.
Nicel araştırmacı sosyal dünyaya dışarıdan bir bakışı kabul eder. Bu araştırmacılar araştırılan öznelere önceden belirlenmiş bir çerçeveyi uygularlar. Bu duruş nesnel bilimsel gözlemcinin benzeridir. Nitel araştırmacılar arasında ise araştırılan öznelere ‘yakın olma’ çabası güçlü bir biçimde bulunur. Amaç içeride (insider) olabilmektir. Nitel araştırmacılara göre, sadece öznelerine yakın durarak ve içeriden biri (insider) olarak dünyayı o yerdeki bir katılımcı olarak görme imkanı olabilir. Ancak Breman içeriden bakış açısının araştırmacının, bir araştırmacı olduğunu unutarak ‘yerlileşme’ si (going native) riskini de beraberinde taşıdığını belirtir.
Teori/kavramlar ve araştırma arasındaki ilişkiye gelince nicel araştırma modeli teorileri ve kavramları araştırmalar için içinde yürülecekleri bir başlangıç noktası olarak görür. Nitel araştırmacılar ise tersine, teorinin bir araştırmaya önceliğini, neyin olup bittiğini ve neyin önemli olduğu hakkında öznelerin görüşlerini yansıtmayabileceğinden dolayı sıklıkla redderler.
TARTIŞMA
Nicel araştırma yöntemi günümüzde sosyal bilimler alanında daha yaygın ve yoğun bir biçimde kullanılması gerektiğini düşünmekteyim. Çünkü nicel araştırma yöntemi olgu ve olayları nesnelleştirir. Gözlenebilir ve ölçülebilir hale getirir. Sayısal veriler kullandığı için daha çok bilimsel yönteme yaklaştığı fikrindeyim. Psikoloji biliminin inceleyeceği araştırma konularına yöntemsel olarak daha yakın olan nicel araştırma yöntemi bireyin toplum içindeki davranışlarını deney, gözlem yoluyla test ederek nesnel bir şekilde ölçümlere dayandırarak sayısal verilerle açıklaması objektif ve bilimsel olduğunun göstergesidir. Bireylerin davranışları ya da inşa edilen anlam dünyaları, nicel görüşme tekniği ile tespit edilebilir ki daha önce davranış ölçeklerinin başarılı sonuçlar gösterdiği bilinmektedir.
Nitel araştırma yöntemi her ne kadar bireyin davranışları ve içinde yaşadıkları dünyayı nasıl algıladıklarının üzerinde dursa da yoruma ve betimlemeye açık olduğundan dolayı bir genellik oluşturulamaz. Nicel araştırma yönteminde ise bir kuram belirlenerek konu seçimi yapıldıktan sonra sorular hazırlanır ve bu soruların cevapları analiz edildikten sonra genelleştirilebilir bir düşünce etrafında doğruluk derecesini tespit eder.
Nicel araştırma yöntemi pozitivizme bağlı olarak genelleştirebilirliğin ve nesnelliğin esas amaç olması, nitel araştırma yönteminde ise bu esas amacın tam tersine genelleştirebilirlik prensiplerinin nitel araştırma yöntemiyle uyuşmadığı görülür. Bu neden ile birey ve toplulukların incelenip araştırılmasında nicel araştırma yönteminin daha bilimsel ve daha net sonuçlar çıkartabileceği ortadadır. Nicel araştırma yöntemi pozitivist epistemolojinin bir uzantısıdır. Bundan dolayı genellenebilir ve nesnel bilgilere ulaşabilmek adına bütün araştırma sürecini baştan yapılandırarak standardize bir biçim verip yürütür. Nicel araştırma yöntemi, ontolojik açılardan olgusal ve nesnel olarak kabul gören gerçekliğin verilerinin araştırma sürecinden etkilenecek olan olası bozucu faktörlerden en az biçimde etkilenecek, çarpıtılmadan, bozulmadan ne bulunduysa ne elde edildiyse olduğu gibi vermeye çalışır.
Sosyal gerçekliği tamamı ile konu alan bir incelemeci kendisinin de bu sosyal gerçekliğin bir unsuru olduğu için objektiflik açısı gereği daha başından hatalı görmemek gerekir. Sosyal gerçekliğin, objektif verilere ulaşmayı amaçlayan bir incelemeci bu objektifliği baz alarak tekniğini standardizasyon yöntemi ile değil de incelemecinin de bu gerçekliğe mensup olduğuna dair kendi tutumlarını arındırıp açık bir şekilde ifade ettiği takdirde sosyal gerçekliğin ve bireylerin sosyal gerçekliği nasıl algıladıklarına nesnel bir biçimde ulaşır. Kendi tutumlarını net bir şekilde ortaya sunan bir incelemeci, ontolojik ve epistemolojik metotların farkında olan ve tüm incelemelerde mizaç ya da tutum sergileyecektir. Böyle bir tutuma sahip olan incelemeci ise objektifliği var olarak kabul eder ve istediği zaman elde edilebilir bir şeymiş gibi algılayıp inceleme nesnelliğini temelini sağlam bir veri analizine oturtur.
Bu incelemeci, bu süreçleri takip ettiğinde ise ulaşacağı yol nicel araştırma yöntemi olacaktır. Çünkü nicel araştırma yöntemi net bir tutum sergileyip incelemelere nesnel bir sonuç çıkartmayı amaçlar. Nicel araştırmacı topluma dışarıdan bakmayı uygun görür. Nicel araştırma yöntemi geleneği, sosyal bilimlerin alanlarında uzun yıllarca hakimiyetini epistemoloji pozisyonunda bulunan pozitivizmden sağlamaktadır.
Sonuç olarak nicel araştırma yöntemi bireyin ve sosyal dünyayı nesnel ve bilimsel olarak inceler.
KAYNAKÇA
Tekindal, M. & Uğuz Arsu, Ş. (2020). Nitel Araştırma Yöntemi Fenomenolojik Yaklaşım Derlemesi, Ufkun Ötesi Bilim Dergisi. 20 (1), 153-172
Kuş, Elif. (2007). Psikolojide Nitel Araştırma, Türk Psikologlar Derneği, 10, 20
Yıldırım, Ali & Şimşek, Hasan. (2018). Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri, 11.Basım Seçkin Yayınları
Bulduklu, Yasin. Nitel Araştırma Yöntemi Olarak Gömülü Teori, Kritik İletişim Dergisi, 1 (1,1)
Karasar, Niyazi. (2017). Bilimsel Araştırma Yöntemi, 32.Basım Nobel Yayınları, 44-45
Aydın, Nurşen. (2018). Nitel Araştırma Yöntemleri: Etnoloji, Uluslararası Beşeri ve Sosyal Bilimler İnceleme Dergisi, 2 (2.60)
Kuş, Elif. (2012). Nicel-Nitel Araştırma Teknikleri, 4.Basım Anı Yayınları
MAKALE YAZARI PSİKOLOG VEDAT GÜNEŞ
TURNİTİN RAPORU %7