Kaygıyı Azaltma
Masters ve Johnson, terapi programlarını yayımlamadan epey önce davranış terapistleri, cinsel işlev bozuklukları yaşayan danışanların, cinsel deneyimin kaygı yaratan taraflarına kademeli ve sistematik olarak maruz bırakılması gerektiğini savundular. Sistematik duyarsızlaştırma ve gerçek yaşam duyarsızlaştırması, bazı vakalarda özellikle beceri eğitimi ile birleştirildiğinde başarı getirdi (Wolpe, 1958). Örneğin, cinsel organlarda/pelviste ağrı/içe girme bozukluğu yaşayan bir kadın, önce kendi vücudu hakkında bir psikoeğitim alabilir, rahatlama üzerine eğitilebilir ve sonra vajinasının içine küçükten başlayıp daha büyüğe doğru ilerleyerek kendi parmaklarını ya da dilatörü koymayı pratik edebilir (Leibium, 1997). Cinsel ağrı bozukluğu yaşayan pek çok kadın için bu tarz programların yardımcı olduğu görülmektedir (Jung ve Reidenberg, 2006). Cinsellikle ilgili basit psikoeğitim programları, kaygıyı azaltmak için de etkilidir. Bugün bir takım araştırmalar, sertleşme bozukluğu olan erkeklerde ve orgazm bozukluğu ya da düşük düzey cinsel uyarılma görülen kadınlarda psikoeğitimin, sistematik duyarsızlaştırma kadar etkili olabildiğini göstermektedir (Emmelkamp, 2004).
Erken boşalma tedavisi için kaygı azaltma tekniklerinin bazen farklı odakları olur. Erken boşalma kaygısı, cinsel davranışın tek odağı olarak cinsel ilişkiye aşırı vurgulama yapıldığında doğal bir sonuç olabilir. Seks terapistleri, çiftlere, penisin sertleşmesini gerektirmeyen teknikleri dahil etmelerini, oral ya da elle uyarma gibi aktivite repertuvarlarını genişletmelerini önerir. Bu sayede erkek doruğa ulaşmış olsa bile partnerinin tatmin olması mümkün olur. Penisin içine girmesine özel odaklanma kaldırıldığında, çiftin seks hakkındaki kaygıları genellikle azalarak boşaltma kontrolünün artması sağlanır.
Yönlendirilmiş Mastürbasyon
Yönlendirilmiş mastürbasyon, kadınların kendi cinsellikleri hakkındaki rahatlık ve konforlarını artırmak için LoPiccolo ve Lobitz tarafından geliştirilmiştir. Birinci adım, kadının cinsel organı dâhil çıplak vücudunu dikkatlice incelemesi ve diyagramlar yardımıyla farklı bölümleri tanımasıdır. İkinci olarak, cinsel organına dokunması ve haz veren bölgeleri bulması istenir. Daha sonra kadın, erotik fantaziler kullanarak mastürbasyonun şiddetini artırır. Eğer orgazma ulaşamazsa, mastürbasyon yaparken vibratör kullanması istenir. En sonunda partneri sahneye girer; ilk olarak, onu mastürbasyon yaparken izler; onun kendisine yaptığını o partnerine yapar; finalde öyle bir pozisyonda cinsel ilişkiye girerler ki erkek elle ya da vibratörle kadının cinsel organını uyarabilir. Yönlendirilmiş mastürbasyonun orgazm bozukluklarının (O'Donohue, Dopke ve Swingen, 1997) tedavisinde, özelliklekadının yaşam boyu orgazm olma yetersizliği varsa, %90 oranında başarılı bir şekilde yardımcıolduğu görülmüştür (Riley ve Riley, 1978). Aynı zamanda düşük cinsel istek tedavisinde de yardımcıdır (Renshaw, 2001).
Tutum ve Düşünceleri Değiştirme
Bilişsel bir yaklaşımda, danışanlar, henüz başlangıç aşamasında olan cinsel uyarılmaların eşlik ettiği güzel hislere odaklanmaları için cesaretlendirildiler. Fiziksel duyulara odaklanma, kişinin seks sırasındaki çekiciliğini ve performansını düşünmenin yıkıcı eğilimine karşı gelebilir. Diğer bilişsel müdahaleler cinsel işlev bozukluğu yaşayan kişilere problem yaratan mükemmeliyetçi ve istemci düşüncelere meydan okumak için geliştirilmiştir. Terapist, sertleşme bozukluğu yaşayan bir erkeğin duyduğu baskıyı azaltmak için cinsel ilişkinin cinsel aktivitenin tek gerçek formu olduğuna yönelik inancını zorlayabilir. Kaplan (1997), seksin çekiciliğini artırabilmek için bazı yöntemler önermiştir. Erotik fantaziler ile meşgul olmalarını istediği danışanlarına kur yapma, flörtleşme, bir hafta sonu için uzaklaşma gibi ödevler vermiştir.
Beceri ve İletişim Eğitimi
Cinsel beceri ve iletişimi geliştirmek için terapistler danışanlarına yazılı materyaller verir ve cinsel teknikleri gösteren videolar izletir (McMullen ve Rosen, 1979). Partnerleri, hoşlandıkları ve hoşlanmadıkları şeyleri birbirleriyle paylaşmaları konusunda cesaretlendirmenin pek çok cinsel işlev bozukluğunda faydalı olduğu görülmüştür (Rosen, Leiblum ve Spector, 1994). İkisi birlikte, beceri ve iletişim eğitimi aynı zamanda partnerlerin cinsel tercihlerini ifade etme gibi potansiyel kaygıyı kışkırtıcı materyale maruz bırakarak duyarsızlaşma etkisi yaratır. Birinin, partnerine seksle ilgili tercihlerini söylemesi cinsel ilişkinin ötesinde gerginlikler varsa çok daha zor olmaktadır. Bu, bizi, bir sonraki stratejiye götürmektedir.
Çift Terapisi
Cinsel işlev bozuklukları, genellikle sıkıntılı bir ilişkinin içine gizlenmiştir. Seks terapistleri, genellikle seks problemini, ilişki faktörlerinin karışık ağından bir boyut olarak gören sistem yaklaşımıyla çalışırlar (Wylie, 1997). Problemli çiftlerin, genellikle, cinsel olmayan iletişim becerileri eğitimine ihtiyacı vardır (Rosen, 2000). Bazı terapistler, kayınvalide-kayınpeder ya da çocuk yetiştirme ile ilgili problemler gibi cinsellikle ilgili olmayan konulara cinsel odaklı müdahalelerle birlikte ya da doğrudan cinsel odaklı konulara odaklanırlar. İlişki sıkıntısının yaşandığı ortamlarda, cinsel işlev bozukluğu yaşayan kadınlarda davranışçı çift terapisinin, cinsel işlevselliğin pek çok boyutunu geliştirdiği bulunmuştur (Zimmer, 1987).
Erken Boşalma
Erken boşalma tedavisinde, sıkma tekniği genellikle kullanılır; partner, hızlıca uyarılmayı azaltmak için penisi baş ve gövdenin kesiştiği bölgeden sıkmak üzerine eğitilir. Bu teknik, içe sokma olmadan pratik yapılır ve sonra içe sokma strasında penis geri çekilir sıkma gerektiği kadar tekrar edilir. Başarı oranları ilk başta yüksek olma eğilimi göstermiştir (%60-90) fakat zamanla biraz kötüleşme görülmüştür (Polonsky, 2000). Antidepresan ilaçların, özellikle SSRI'ların, pek çok araştırmadafaydalı olduğu bulunmuştur (Althof, Abdo, Dean ve ark., 2010). Etkisi kısa süren bir SSRIolan Dapoksetin (Priligy), pek çok Avrupa ülkesinde uygulanan ve rastgele seçilmiş kontroldenemeleri verilerine dayanarak erken boşalma tedavisinde kullanılmak için onaylanmış birilaçtır (McMahon, Athof, Kaufman ve ark., 2011) fakat dapoksetin Amerika Gıda ve İlaç Dairesi tarafından yeniden incelenmektedir.
Sertleşme Bozukluğu
Sertleşme bozukluğunda en yaygın müdahale, sildenafil (Viagra), tadafil (Cialis) ya da vardenafil (Levitra) gibi fosfodisteraz tip 5 (PDE-5) inhibitörüdür. PDE-5inhibitörleri, düz kasların rahatlamasını ve bu sayede kanın penise akmasına izin verir; böylece, sertleşme cinsel uyarılma sırasında gerçekleşir. PDE-5 inhibitörleri, seksten 1 saat önce alınır ve etkileri yaklaşık 4 saat sürer. Her ne kadar bu ilaçlar baş ağrısı ve sindirim problemi gibi yan etkiler gösterse de pek çok erkek, cinsel semptomlarında rahatlama elde etmek için bunu tolere edecektir. Hakikaten, PDE-5 ilaçlarının dünya genelindeki satışlarının 2010'da 5 milyar dolara ulaştığı tahmin edilmektedir (Wilson, 2011). PDE-5 inhibitörleri, kalp hastalığı olan erkeklerde tehlikeli olabilir; bu, önemlidir çünkü sertleşme bozukluğu yaşayan pek çok yaşlı erkek yüksek tansiyon ve koroner atardamar hastalığı riski taşır. Viagra'nın plasebo ile karşılaştırıldığı 27 tedavi araştırmasının özetinde, sildenafil kullanan erkeklerin %83'ü, plasebo kullananların ise %45'i başarılı bir şekilde cinsel ilişkiye girebilmiştir (Fink, MacDonald, Rutks ve ark., 2002). Viagra kullanan erkeklerin bazıları, aralıklı olarak sertleşme bozukluğu yaşamaya devam etmektedir ve pek çok erkek yalnızca Viagra kullanmaktan tatmin olmamaktadır. Seks terapisi, Viagra tedavisine faydalı bir eklenti olarak görülmektedir (Melnik, Soares ve Nasello, 2008). Viagra ve ilişkili ilaçların kadınlara uygulandığı çeşitli denemeler yapılmıştır fakat sonuçlar umut verici değildir (Laan, Everaerd ve Both, 2005).
KAYNAKÇA
Ann Ö.Kring, Sheri L.Jognson, Gerald C.Davison, John M.Neale, Anormal Psikolojisi, 2019, Nobel, s.363-370
Amerikan Psikiyatri Birliği, Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal Elkitabı, Beşinci Baskı, (DSM5), çev. Köroglu E, Hekimler Yayın Birliği, Ankara, 2014, s.205-128
PSİKOLOG VEDAT GÜNEŞ